Τρίτη, 28 Ιούλιος 2020

Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που κοιμήθηκα στο εθνικό πάρκο του δάσους του Αμαζονίου. Σήμερα, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας διατήρησης του περιβάλλοντος αναπολώ εκείνη την εμπειρία. Μετά από 12 ώρες ταξιδιού με αεροπλάνο, αυτοκίνητο αλλά και με βάρκα στον ποταμό που χωρίζει τη Βραζιλία από τη Γαλλική Γουιάνα, έφτασα επιτέλους στον προορισμό μου, το εθνικό πάρκο Tumucumaque, έκτασης 38.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων (μεγαλύτερο από το Βέλγιο).

Ήταν ήδη ηλιοβασίλεμα οπότε στήσαμε γρήγορα κάποιες από τις κουνουπιέρες και τις στηρίξαμε σε αυτοσχέδιες κατασκευές, περιμένοντας τη νύχτα.  Οι ήχοι του νυχτερινού δάσους - γρύλοι, κουκουβάγιες και άλλα ζώα- με έκαναν να νιώσω τυχερή αλλά και συνδεδεμένη με τη ζωή που κατοικεί τη Γη, όσο καμία άλλη εμπειρία της ζωής μου. 

© Zig Koch / WWF

Ενώ η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με πολυποίκιλες προκλήσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19, πολλές από αυτές απρόβλεπτες και καταλυτικές, πιάνω τον εαυτό μου να γυρίζει σε αυτή την εμπειρία μου ψάχνοντας για απαντήσεις αλλά και λύσεις στη φύση. Οι μεγάλες περίοδοι εγκλεισμού μας έκαναν όλους να εκτιμήσουμε εκ νέου τη φύση, ενώ και η ίδια η πανδημία είναι μία εκκωφαντική υπενθύμιση ότι η σύνδεση της φύσης με την ευημερία μας, είναι βαθιά και ουσιαστική.  

Η επίδραση του COVID-19 στον τρόπο ζωής μας είναι το ίδιο προφανής και στις προστατευόμενες και διαχειριζόμενες περιοχές (όπως τα εθνικά πάρκα, οι περιοχές των αυτόχθονων λαών και οι εκτάσεις που διαχειρίζονται τοπικές κοινωνίες) ανά τον κόσμο. Όπως υποδεικνύει και η έρευνα, τόσο τα ίδια τα φυσικά οικοσυστήματα όσο και το καθεστως και η αποτελεσματικότητα της προστασίας τους, έχουν διαταραχθεί. Οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στο επίπεδο προστασίας, στη διαχείριση, στη φύλαξη και στα έσοδα των περιοχών είναι ανησυχητικές και έχουν άμεσο αντίκτυπο στις ζωές των κοινωνιών που ζουν μέσα ή γύρω από αυτές και των οποίων η επιβίωση εξαρτάται εντέλει από τη λειτουργία αυτών των προστατευόμενων περιοχών και από τον τουρισμό σε αυτές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρόσφατα ανέθεσε μία έρευνα σχετικά με την επίδραση του COVID-19 στον τουρισμό των προστατευόμενων περιοχών με τη συμμετοχή περισσότερων από 618 τουριστικών πρακτόρων στην Αφρική. Στα προκαταρκτικά αποτελέσματα, περισσότεροι από το 60% του τοπικού εργατικού δυναμικού (14.000 από τους συνολικά 24.000 εργαζόμενους στον τουρισμό που περιελάμβανε το δείγμα) – συμπεριλαμβανομένων αυτών που ζούνε εντός ή δίπλα σε εθνικά προστατευόμενες περιοχές – θα επηρεαστούν άμεσα (όπως και τα, συχνά πολυάριθμα, εξαρτώμενα από αυτούς μέλη) από την πανδημία. Τα στοιχεία αυτά αφορούν μόνο το περιορισμένο δείγμα της έρευνας και όχι το σύνολο των επιπτώσεων. 

Το κλείσιμο των συνόρων ή και των ίδιων των εθνικών πάρκων σε πολλές χώρες και ο περιορισμός στις μετακινήσεις και τα ταξίδια, δημιούργησε μία σοβαρή απειλή για τον κλάδο του τουρισμού στη φυση nature-based τουρισμού αλλά και για την οικονομική επιβίωση αυτών των περιοχών . Αυτή η απειλή είναι ιδιαίτερα αισθητή σε χώρες όπως η Κένυα αλλά και λιγότερο ανεπτυγμένες όπως η Ρουάντα και η Τανζανία όπου ο τουρισμός αποτελεί τη βασική πηγή εσόδων αφενός για τη διαχείριση των πάρκων και αφετέρου για την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών. Και ακόμα η πανδημία βρίσκεται σε εξέλιξη - δε γνωρίζουμε ούτε το πλήρες μέγεθος, ούτε τις συνολικές της επιπτώσεις.

Βάζοντας ως προτεραιότητα την οικονομική ανάκαμψη τα επόμενα χρόνια, κερδίζουν έδαφος οι φωνές που ζητούν χαλάρωση των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων. Ειδικά σε χώρες όπου οι προστατευόμενες περιοχές είναι ήδη υπό πίεση, όπως η Βραζιλία,  υπάρχουν προβλέψεις ακόμα και για εγκρίσεις ή επεκτάσεις εξορυκτικών δραστηριοτήτων όπως ορυχεία. 

Καθώς οι προστατευόμενες περιοχές βλέπουν των αριθμό των επισκεπτών να πέφτει και οι κυβερνήσεις “σφίγγουν το ζωνάρι” μπροστά στις υπάρχουσες οικονομικές προκλήσεις και σε αυτές που έρχονται, πρέπει να δουλέψουμε μαζί για να προστατεύσουμε τη φύση καθώς και τα αγαθά και υπηρεσίες που σιωπηλά, ελεύθερα και γενναιόδωρα μας προσφέρει.  Πρέπει να δουλέψουμε για να εξασφαλίσουμε ότι σε αυτές τις πρωτόγνωρες στιγμές, η υπάρχει επαρκής περιβαλλοντική προστασία ώστε να προφυλάσσει τον άνθρωπο και τη φύση Είναι ενθαρρυντικό ότι ηγέτες από διάφορα μέρη του κόσμου, ειδικά την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Κόστα Ρίκα, τη Φινλανδία, τη Νέα Ζηλανδία και τον Καναδά, έχουν ήδη επισημάνει την πρόθεσή τους να κάνουν τη φύση και την ανάκαμψη που θα βασίζεται στη φύση  τον ακρογωνιαίο λίθο των πλάνων αποκατάστασής τους.

Η κυβέρνηση του Πακιστάν ανακοίνωσε την Πρωτοβουλία Προστατευόμενων Περιοχών που αποτελεί τμήμα ενός καινοτόμου “πράσινου” πακέτου οικονομικής στήριξης με στόχευση 15 εθνικά πάρκα. Μέσω αυτού μία ευρεία γκάμα από ενδιαιτήματα προστατεύεται, με οφέλη για τη φύση και τον άνθρωπο, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ευκαιρίες εργασίας για άνεργους νέους. 

Αλλά έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε.

Είναι πολύ εύκολο για κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να παραβλέψουν τον ζωτικό ρόλο που παίζει η φύση στην οικονομική και κοινωνική ευημερία, μιας και προέχει η άμεση ανάγκη αντιμετώπισης των αναγκών που προκύπτουν από την πανδημία. Όμως τα πακέτα ανάκαμψης, συμπεριλαμβανομένων των επιχορηγησεων άμεσης οικονομικής στήριξης, που αποσκοπούν στη συντήρηση βασικών υπηρεσιών και την υποστήριξη τοπικών κοινοτήτων, θα πρέπει να ακολουθηθούν από δράσεις. Αυτές οι δράσεις πρέπει να εγγυώνται ότι οι περιοχές του πλανήτη με σημαντική βιοποικιλότητα και οι άνθρωποι που εξαρτώνται από αυτές μπορούν να ανακάμψουν από τις καταστροφικές επιπτώσεις της πανδημίας. Αυτό σημαίνει έμφαση στα πλεονεκτήματα αυτών των περιοχών για την υγεία, την αποκατάσταση της διαχείρισης και την υλοποίηση στρατηγικων που θα διασφαλίζουν τη δίκαιη διακυβέρνηση αυτών των περιοχών και μηχανισμούς ισορροπης κατανομής των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από την παρουσία τους. 

Οι παγκόσμιοι ηγέτες πρέπει να δεσμευτούν σε ένα φιλόδοξο πλάνο που θα ανακόψει την υποβάθμιση της φύσης μέχρι το 2030 και θα την αποκαταστήσει μέχρι το  2050. Διαφυλάσσοντας την φυσική ακεραιότητα τουλάχιστον του 30% των φυσικών περιοχών, εξασφαλίζεται ένα μέλλον όπου άνθρωπος και φύση ευημερούν μαζί.

Η σωστή διαχείριση των προστατευόμενων και διαχειριζόμενων περιοχών τις οποίες φροντίζουν τοπικές και γηγενείς κοινότητες, παίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση της ακεραιότητας των οικοσυστημάτων, τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού  νερό, την διατήρηση φαρμακευτικών φυτών και άλλα οφέλη που υποστηρίζουν την παγκόσμια υγεία.  Η σημασία αυτών των “θερμών σημείων” πλούσιας βιοποικιλότητας - έχει αποδειχθεί πολλάκις και θα είναι ακόμα πιο εμφανής καθώς οι χώρες θα βγαίνουν από την πανδημία. Χρειαζόμαστε επειγόντως να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη φύση και αυτή η αλλαγή ξεκινά μόνο εάν θέσουμε/θέτοντας την προστασία της φύσης στο επίκεντρο κάθε προσπάθειας ανάκαμψης. 

Η τωρινή κατάσταση επιβαρύνει αφόρητα, πρακτικά και ψυχολογικά, τις πιο σημαντικές περιοχές του πλανήτη και τις κοινότητες που εξαρτώνται από αυτές. Η ανταπόκριση των βασικών παικτών στο προσεχές και άμεσο μέλλον θα κρίνει το συλλογικό μας μέλλον. Η φύση αποτελεί εδώ και αιώνες τη βάση των κοινωνιών και της οικονομίας και μέσα σε αυτή την παραδοχή βρίσκεται η απάντηση στο ερώτημα της ανοικοδόμησης ενός καλύτερου μέλλοντος.

Συγγραφέας: Mariana Napolitano Ferreira
Επιστημονικός επικεφαλής, WWF Βραζιλίας